Niewiele miejsc pożydowskich wywiera na mnie tak duże wrażenie jak synagoga w Działoszycach. Zwykle nadszarpnięte zębem czasu, pozbawione szacunku dla swojego bagażu historycznego i kulturowego, dotknięte niewidzialną dłonią wątpliwej estetyki miejsca nie były jakoś szczególnie spektakularne. Działoszyce mnie zdumiały, a ruiny które zobaczyłam słusznie okazały się być obietnicą ciekawej historii tego miejsca.

Działoszyce są miastem bardzo starym, a jego korzenie sięgają XIII wieku. W połowie XIX wieku wzniesiono synagogę, którą widzicie na zdjęciu. W dobudówce mieściła się szkoła żydowska, łaźnia, biblioteka ze zwojami i lokal mieszkalny miejscowego rabina.

ŚWIĘTOKRZYSKA JEROZOLIMA?

W 1899 roku miasto zamieszkiwali w … 90% Żydzi (!). W międzywojniu określano Działoszyce mianem „stolicy Żydów”.  Żydzi byli tak znaczącym elementem tego miejsca, że zagłada totalna w czasie wojny zmniejszyła populację Działoszyc z prawie 6 tysięcy osób do 2500.

Odsetek mieszkańców pochodzenia żydowskiego w Działoszycach, wyk. Rita Miernik dla 'Smutne synagogi’

NIE TYLKO HOLOCAUST

Hitlerowcy nie byli jedynym historycznym zmartwieniem ludności żydowskiej w Działoszycach. W roku 1918, do miasteczka wkroczyły oddziały Hallera, które znane były ze swoich antysemickich postaw. To spowodowało straty nie tylko finansowe, ale także w materiale ludzkim.

Żydzi prowadzili w Działoszycach czynne życie gospodarcze, kulturalne i towarzyskie. Z archiwów możemy jednak przeczytać o zabawnych z perspektywy czasu historiach wewnętrznych konfliktów członków gminy z jej władzami – ktoś był oskarżany o kombinowanie, ktoś ukradł mąkę, ktoś postawił córce pomnik za nieswoje pieniądze.

ZABAWA W CHOWANEGO

W 2002 roku miasto odwiedzili filmowcy. Jeden z nich zabrał na wyprawę swoich synów, aby poznali ludzi, którzy ocalili ich dziadka zamieszkałego w tej okolicy przed laty. Tak powstał film „Zabawa w chowanego”, który potem uroczyście oglądano w miejscowej szkole.

OBECNIE

Synagoga była miejscem działania inicjatyw rewitalizacji. W programie PROW na lata 2017-2013 zabezpieczono ruiny zarówno pod kątem architektonicznym jak i turystycznym – nie można wejść na jej teren. Plac przed synagogą wyłożono kostką i stworzono parking. Obecnie jak czytamy w projekcie z 2018 roku dotyczącym programu rewitalizacji Działoszyc. W latach 2018-21 planuje się kolejne działania: prace konserwatorskie na obiekcie, nasadzenia drzew, oświetlenie placu synagogi.

Choć nikt nie zamierza odbudować tego pięknego budynku, miasto dba o jego zachowanie i bezpieczeństwo. Położenie synagogi jest mało ciekawe, niemniej widać starania władz o zachowanie pamięci. Ciekawe jak jest ze świadomością mieszkańców?

__________________________________________

Zobacz także:

Synagoga w Nowym Korczynie, fot. Rita Miernik dla 'Smutne synagogi’