Zdjęcie wyjątkowo nie jest moje, pochodzi z wroclaw.m.fotopolska.eu i lepiej ukazuje całość kompleksu: kamienicę i dobudówkę.

W Nowym Sączu spośród ponad 20 domów modlitwy przetrwała główna, monumentalna i dość toporna synagoga oraz rozkosznie niepozorna synagoga – Bajs Nusn. Ta „przybudówka” przy kamienicy wygląda jak kostka cukru, która spadła obok filiżanki; jak budyneczek na osiedlu z instalacją, której tajniki znają tylko smutni panowie w kombinezonach w kolorze khaki, świadczący usługi dla zakładu gospodarki komunalnej i mieszkaniowej.

Gdyby nie hebrajski napis „Synagoga w Sączu”, ciężko byłoby ją wypatrzeć zza chmury papierosowego dymu i rozwieszonych na ogrodzeniu dywanów i innych tkanin wielkoformatowych. O dziwo jest to przybytek działający – sporadycznie, gdy przychodzi ku temu czas, odbywają się tu nabożeństwa

Zdjęcie z lewej strony fot. R. Miernik dla smutnesynagogi.pl; zdjęcie po prawej stronie pochodzi z wroclaw.m.fotopolska.eu

Synagoga ta powstała z inicjatywy chasydzkiej na przełomie wieków XIX i XX. Hitlerowcy ograbili wnętrze budyneczku z wyposażenia i zdewastowali je. Jednak to późniejsze lata, mocno powojenne dopełniły dzieła zniszczenia. Z powodu wydarzeń marcowych w 1968 roku, z tysiąca przetrwałych wojnę Żydów nowosądeckich zamieszkujących miasto, zostało dwóch. Wkrótce i oni wyemigrowali z Polski.

Synagogę zamknięto, urządzono tam magazyn, a malowidła naścienne zniknęły. Żydzi, którzy „zdecydowali się” na wyjazd z Polski (nie było tu jednak mowy o dobrowolności), byli zobowiązani do podpisania dokumentów, które pozbawiały ich polskiego obywatelstwa. Nie otrzymywali oni polskiego paszportu, a jedynie dokument ze wskazaniem na prawo wyjazdu z kraju, jednak bez możliwości powrotu do niego. W ten sposób Polska straciła tysiące obywateli, w tym ważne dla świata nauki nazwiska: Kołakowskiego czy Baumana.

Na przestrzeni dwudziestolecia międzywojennego, Żydzi stanowili 1/3 mieszkańców miasta.

Liczba Żydów w Nowym Sączu przed wojną, R. Miernik